‘In tijden van besparingen moet iedereen inleveren’, zo horen we van alle kanten. Ook gedetineerden en geïnterneerden ontsnappen niet aan die golf. De maatregelen zijn nog niet concreet uitgewerkt, maar er circuleren alvast enkele ‘pistes’. En die gaan een welbepaalde richting uit.
Eerst was er het idee om de uitkeringen die mensen in de gevangenis al dan niet ontvangen te ‘harmoniseren’, lees: ze allemaal af te schaffen. Verder werden er ook besparingen in het onderwijs in de gevangenis in het vooruitzicht gesteld. En nu wordt de mogelijkheid geopperd om de dagindeling zo aan te passen dat bespaard kan worden op personeelskosten
Het is allemaal nog niet concreet, klinkt het, maar het idee van een sluitingsuur van de cellen om 18 uur werd alvast de wereld ingestuurd. Wat men ook beweert, het is zonneklaar dat door een dergelijke verschuiving van de dagindeling bepaalde belangrijke activiteiten niet meer georganiseerd kunnen worden.
Afzien moeten ze
Als geestelijke verzorgers, die dagelijks contact hebben met gedetineerden en geïnterneerden en geconfronteerd worden met hun leefomstandigheden, maken we ons ernstige zorgen over zulke ‘pistes’. Een eerste probleem is dat die ideeën geheel in de lijn liggen van een soort ‘strafrechtelijk populisme’, een houding van harde maatregelen en gespierde taal (dat gevangenen ‘moeten afzien’, dat ze ‘niet hard genoeg gestraft kunnen worden’, omdat ‘ze het toch zelf gezocht hebben’). Politiek gezien zijn gedetineerden een erg kwetsbare groep. Geen politicus kan het zich electoraal veroorloven tegen de stroom in te roeien en voor hen de hand in het vuur te steken. Het is dus politiek heel aantrekkelijk om de gedetineerden en geïnterneerden extra in het vizier te nemen als je besparingsmaatregelen plant.
Wat daarbij vaak vergeten wordt, is dat snoeien in activiteiten in gevangenissen geen besparing is op een luxegoed. Strafrechtelijk populisme wil mensen weleens doen geloven dat het aanbod aan sport, onderwijs, levensbeschouwelijke activiteiten, wandelingen, cultuur, psychologische ondersteuning enzovoort van onze gevangenissen een soort luxe-oorden maakt. Iedereen die ook maar een beetje vertrouwd is met de realiteit van gedetineerden en geïnterneerden weet dat dat niet klopt en dat zinvolle activiteiten in de gevangenis vaak levensnoodzakelijk zijn voor de mentale gezondheid en de toekomstkansen van de mensen die er opgesloten zijn. Ook als uitkeringen van opgeslotenen geschrapt worden (‘we gaan toch geen belastinggeld geven aan criminelen!’) wordt vaak nauwelijks gedacht aan de desastreuze gevolgen voor gezinnen van gedetineerden en de gevolgen die dat kan hebben voor latere recidive.
Vrijheidsberoving, meer niet
Als mensen als straf worden opgesloten, dan zou die straf alleen mogen bestaan uit het ontnemen van de vrijheid. Nergens in de wet staat dat mensen die een misdrijf plegen, worden veroordeeld tot verveling, tot eenzame opsluiting, tot vernietiging van sociale contacten, tot vervreemding van de maatschappij of tot verarming. Maar in de praktijk brengt de opsluiting wel die schadelijke gevolgen met zich mee. De beginselen van de basiswet over de rechtspositie van gedetineerden zouden hier moeten gelden: dat de detentie zo weinig mogelijk psychologische en andere schade aanricht, dat de leefomstandigheden in de gevangenis niet radicaal verschillen van die van buiten en dat mensen de kans krijgen om tijdens hun detentie te werken aan herstel van de schade die ze hebben aangericht.
We kunnen alleen maar hopen dat beleidsmakers die beginselen voor ogen houden. Dat ze niet meesurfen op het populisme, maar de gedetineerden en geïnterneerden beschouwen als mensen die ooit terug in de maatschappij komen en onze buren zullen zijn.
(Uit: De Standaard 5 december 2014)
